تاریخچه
سابقه نامه نویسی در ایران به دوره هخامنشیان بر می گردد. آنان واژه ها را با خط میخی بر روی پوست دباغی شده جانوران می نوشتند و به وسیله چاپار و پیک به مقصد روانه می کردند.
برای جابجائی نامه‌ها در زمان ساسانیان از قاصد استفاده می‌شد و نامه را با اسب به مقصد می رساندند، برای رفع خستگی و سرعت عمل بهتر بین راه در فواصل معین چاپارخانه‌هایی ساخته شده بود که در آنها یک یا چند نفر مرد سوار کار حضور داشتند تا نامه را که قاصد از چاپارخانه قبلی می‌آورد به چاپارخانه بعدی برسانند.
در زمان صدارت امیر کبیر شخصی به نام شفیع خان چاپارچی باشی از امیر کبیر دستور یافت تا تشکیلات چاپار دولتی را نظم بخشد و امیر کبیر در اوخر سال ۱۲۶۶ دستور ساخت چاپارخانه‌های جدید در تمام ایالت را داد.
از سال ۱۲۶۸ برای ارسال نامه نرخ تصویب شد و تا بیست سال بعد ادامه داشت.
بعد از مدتی کتابچه‌ای نیز تهیه و بین ایالات توزیع شد که در آن صورت چاپارخانه‌ها و مسافت هر کدام قید شده بود لذا با گرفتن التزام از شفیع خان در اندک زمانی ارسال مراسلات و مکاتبات خصوصی مردم بین مرکز و شهرهای مهم شکل گرفته و مرتب شد و مامورین ملزم به اجرای دقیق و صحیح برنامه شدند.
از 1800 سال پیش که کاغذ به دست چینی ها ساخته شد، نامه نویسی روی کاغذ آغاز شد و امر نامه نویسی آسان گردید.
بيستم فوريه 1932 مـصادف بـا اول اسفندمــاه «تاراپور J.Tarapore» در شهر بمبئي هند «آيين مديريت و نامه‌نگاري دولتي ايران» در دوران ساسانيان را از روي يك نسخه اصل دوباره نويسي كرد و منتشر ساخت.
اين آيين‌نامه يك بخشنامه (دستورالعمل) اداري بود كه در دوران سلطنت خسرو انوشيروان ساساني براي مقامات دولتي ارسال شده بود تا رعايت كنند. آيين‌نامه مذكور پيش از دوران زمامداري خسرو انوشيروان وجود داشت و در زمان وي بود كه جمع‌آوري، تدوين و به صورت دستورالعمل به مقامات دولتي ابلاغ شده بود. در هر صورت، نسخه «تاراپور» متعلق به عهد خسروانوشيروان (قرن ششم ميلادي) بوده است.
در اين آيين‌نامه كهن، به مقامات دولتي و كارمندان سازمانهاي عمومي تاكيد شده بود كه در گزارشها و نامه‌هاي اداري از تعارفات معمول دست بردارند، ملاحظات را كنار بگذارند، روشن بنويسند، لفاظي نكنند، و توجه داشته باشند كه اگر گزارش خلاف واقع بدهند به سختي مجازات خواهند شد.
قسمت بيشتر اين آيين‌نامه مربوط به چگونگي مديريت است و در آن، روي لزوم بازرسي و تشويق و تنبيه كارمندان و توجه به نظر آنان تاكيد شده است. رشوه‌گيري در اين آيين‌نامه خطرناك‌ترين خيانت به كشور و مردم به حساب آمده كه مجازات سنگين و محروميت خواهد داشت. ترتيب اثردادن به درددلهاي مراجعان و پذيرفتن و احترام كردن آنان از نكات مهم اين آيين‌نامه است. اين آيين‌نامه در موارد متعدد روي جمع‌آوري ماليات و منصفانه بودن آن و خصوصيات ويژه ماموران ماليه و خودداري از به مقاطعه دادن امر جمع آوري مالياتها تاكيد كرده است. اين آيين نامه مديران دولتي را از تبعيض و افاده و بي‌اعتنايي به مردم بر حذر داشته و آنان را خدمتگذار و جيره‌خور مردم (نوكر = سروانت، همين اصطلاحي كه در حال حاضر در كشورهاي انگليسي زبان در مورد كارمند دولت بكار مي‌رود) خوانده و دقّت و اهميت كار حسابداري را مورد تاكيد قرار داده است.
از نكات جالب اين آيين‌نامه كه نهايت پيشرفته بودن ايران در دانش اداري در عهد باستان را منعكس مي‌كند؛ ضابطه دادن نمره (پوان) منفي به مديران و كارمنداني است كه در انجام وظيفه سهل انگاري و قصور كنند كه رسيدن نمرات منفي به ميزان معيّن (نصاب) باعث بركناري مدير و يا كارمند مي‌شد.
اين آيين‌نامه از ديپترتاران (دفترداران ــ منشيان ادارات) خواسته است كه در گزارش خود به سه نكته توجه كنند از اين قرار: چه مي‌خواهند بگويند و چه خبري مي‌خواهند برسانند، منظورشان از نوشتن گزارش چيست و چرا بايد خبر را بدهند، و بالاخره نتيجه‌گيري و بيان نظر خود در باره موضوع. طبق اين دستورالعمل، نامه بايد داراي تاريخ باشد و (در آن زمان كه از كاغذهاي فعلي و پوشه و... اثري نبود) دور يك چوب (حول محور) لوله شده باشد. نامه تاء شده موجب مواخذه بود.
بايد توجه داشت كه «مورخان كارشناس عهد باستان»، ايران را به داشتن روش پيشرفته و كارآمد براي ادارات عمومي ستوده‌اند. امپراتوري‌هاي امويان و عباسيان و بعدا غزها (غزنويان و سلجوقيان) و در پي آنها، مغولها و هم‌نژادان تيموري آنان براي تمشيت امور و اداره قلمرو خود از اين مهارت ايرانيان به خوبي بهره‌گرفتند و بقاي آنها به دليل سپردن كارها به مديران و وزيران ايراني بود. دولتهاي استعماري اروپا كه متوجه اين هنر ايرانيان بودند در قرون 19 و 20 ميلادي كوشيدند كه آن را تخريب و ايران را دچار يك بوروكراسي بد كنند و از پيشرفت بازدارند.
اين آيين‌نامه در سال 1932 همزمان به زبان انگليسي در افريقاي جنوبي، استراليا، كانادا، ايالات متحده و ممالك اروپايي توزيع و بعدا تجديد چاپ شد. بدون ترديد از اصول اين كتاب در علم مديريت سازمانهاي عمومي در دنياي نوين اقتباس شده و الگو قرار گرفته است.
اين آيين‌نامه توسط مهاجران پارسي در قرن هفتم ميلادي به هند برده شده بود كه به دست «تاراپور» افتاد. ايرانياني كه در آن عهد از طريق جزاير قشم و هرمز به هند مهاجرت كردند و اعقاب آنان هنوز در آنجا هستند و هند را صنعتي ساخته‌اند عمدتاً از مقامات دولتي، بزرگان و افسران ارتش و بيشترشان از مازندران بودند.
پیشینه چاپارخانه در ایران به دوره هخامنشیان می رسد. از این مراکز به عنوان ایستگاه های مبادلات نامه ای استفاده می شده است. وظیف چاپارخانه ها نگهداری و تیمار تعدادی اسب تیزرو و پیک تازه نفس جهت ارسال و مبادله سریع نامه ها و امانت های مهم بوده است. از این رو چاپارخانه ها به صورت قلعه ساخته شده که دفاع و حفاظت از آن میّسر باشد و این اهّمّیت از برج ها و دیوارهای بلند و روزنه های دیده بانی و تیراندازی و موقعّیت خوب دفاعی آن پیداست. این چاپارخانه در سال های اخیر مرّمت شده و به موزه پست میبد تبدیل گردیده است.
