توصیه های نگارشی
دراز نویسی و کلیشه نویسی
مستدعی است نسبت به پرداخت حق الزحمه هایی که مورد تصویب قرار گرفته است دستور مقتضی صادر فرمایید.
باید از نوشتن کلمات اضافی و عبارتهایی که بیهوده طولانی اند و بار اطلاعاتی خاصی ندارند بپرهیزیم، تعارفها را تا جایی که می شود کوتاه کنیم، و بجاي عبارتهاي کلیشه اي و کهنه ، تاحد ممکن معادلهاي طبیعی تر و مانوس تري به کار ببریم. پس بهتراست بنویسیم:
خواهشمندم دستور فرمایید حق الزحمه هاي مصوب پرداخت شود.
در جلسه مورخ... صاحبنظران و کارشناسان امر محیط زیست حضور بهم رسانده مجمع عمومی را در جریان فعالیتهاي خویش قرار دادند و اطلاع حاصل شد که در این راستا تصمیمات اتخاذ شده مورد تصویب مسئولان محترم واقع شده است که در موقع مقتضی به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.
توجه کنید نمونه دیگر – که از نامه هاي اداري استخراج شده است- و معادلهاي مناسب تر براي آنها توجه کنید:
حسب ضرورت این دستگاهها را مورد استفاده قرار دهند / در صورت لزوم از این دستگاهها استفاده کننددر مورد خریداري کردن کامپیوتر اتخاذ تصمیم شد/ در مورد خرید کامپیوتر تصمیم گرفته شد.هنوز از مجوز ساخت برخوردار نیست / هنوز مجوز ساخت نداردبیشترین رقم تولید را به خود اختصاص داده است / بیشترین تولید را دارددر رابطه با نمایندگیهاي شرکت به مورد اجرا گذاشته خواهد شد / در مورد نمایندگی هاي شرکت اجرا گذاشته خواهد شدحضور بهم رسانیده در راي گیري شرکت نمودند / حاضر شدند و راي دادند.
فعلهاي نا مناسب
توصیه میگردد قبل از پایان سال به دفتر تعاونی مراجعه نمایند. ....○
شعبه جدیدي افتتاح نموده و آماده قبول سفارشات می باشد ....○
پیمانکار را قبلا انتخاب کرده و با او قرار داد منعقد ساخته اند ....○
زمین آن موقوفی است و ساختمانش قابل سکونت می باشد. ....○
استفاده از مصدر هاي "باشیدن"، " نمودن "، " گشتن " ، "گردیدن" و " ساختن " به جاي یا براي پرهیز از تکرار مصدر هاي استن ، کردن ، شدن، روزگاري در زبان نوشتاري رایج شد تا مثلا به نوشته ها وزن و اعتبار ببخشد.
اما امروز چنین فعل هایی-که بندرت در زبان روزمره به کار می روند – نوشته را قالبی می کنند واز صمیمیت آن می کاهد،تا آنجا که در یک نثر متین و امروزي می شود آنها را به عمد در خدمت طنز به کار گرفت
این فعلها البته در معناي اصلی خود بسیار گویا مناسب اند. مثلا بهتر است از "گشتن"به معناي "تغییر وضعیت"یااز حالی به حالی شدن"،از"نمودن"به جاي"نشان دادن"یا"به نظر آمدن"،و از "ساختن"به معناي
"درست کردن"استفاده کنیم. پس بهتر است بنویسیم:
...توصیه می شود قبل از پایان سال به دفتر تعاونی مراجعه کنند.
...شعبه جدیدي افتتاح کرده و آماده قبول سفارش است.
...پیمانکار را قبلا"انتخاب کرده و با قرداد بسته اند.
...زمین آن موقوفی و ساختمانش قابل سکونت است
جمله هاي مرکب
با ارسال سیاهه عملکرد نمایند گیهاي شهرستان و صورتجلسه شوراي معاونان مبنی بر افزایش سهمیه ها در راستاي راهبرد هاي سال آتی که به نظر مقام محترم وزارت رسیده است همراه با جوابیه ایشان به شرح زیر ایفاد می گردد.
جمله ها بایدتا سر حد امکان کوتاه و مستقل باشند.نباید بی دلیل با استفاده از"واو"عطف،موصول،یا حروف ربط آنها را به هم متصل کنیم.جمله نفس بر علاوه بر آنکه خواندن و درك مطلب را دشوار می کند،گاه خود نویسنده را هم به اشتباه می اندازد،تا جایی که رشته کلام از دستش به در می رودو ممکن است جزمهمی از جمله(مثلا"فعل اصلی)را از قلم بیندازد.نمونه بالا آن قدر آشفته است که مشکل می توان منظور نویسنده را دریافت.
در دیدار ریاست سازمان از واحد باز یابی ضایعات که اخیرا شروع به کار کرده وقرار است تا شهریور ماه امسال به تولید کامل برسد جمعی از کارگران مشکلات خودرا مطرح کردند.
اگر عبارتی چنان طولانی است که خواندن آن دشوار می شود ،باید آن را به چند واحد گفتار تقسیم کنیم . پس بهتر است بنویسیم:
در دیدار رئیس سازمان از واحد باز یابی ،جمعی از کارگران مشکلات خود را مطرح کردند.این واحد اخیرا شروع به کار کرده وقرار است تا شهریور امسال به تولید کامل برسد.
پیرو مذاکرات قبلی به پیوست فهرست اعتبارات مورد نیاز طرحهاي ملی براي سال 1371 به تفکیک رشته ها که در شوراي پژوهشهاي علمی کشور به تصویب رسیده است ارسال می شود.
در جمله مرکب ،یعنی جمله اي که بیش از یک فعل داشته باشد،یک جمله ساده است که غرض اصلی گوینده را بیان می کند(جمله پایه)و جمله یا جمله هاي دیگري که براي تکمیل معناي جمله پایه می آیند (جمله پیرو)و معمولا"با حرف ربط به جمله پایه می پیوندند.در این نوع جمله باید فعل اصلی را زودتر بیاوریم (تا تکلیف خواننده زودتر روشن شود)و جمله هاي پیرو را روشن و کوتاه بیان کنیم . پس بهتر است بنویسیم:
پیرومذاکرات قبلی ،به پیوست فهرست اعتبارات لازم براي طرحهاي ملی در سال 1371 ، به تفکیک رشته ها، ارسال می شود. این طرحها در شوراي پژوهشهاي علمی کشور تصویب شده است.
این برنامه که در کمیسیون صنایع بررسی خواهد شد،بر اساس نتایج گرد همایی روساي مراکز آموزش عالی تنظیم شده است .
این گردهمایی در آبان ماه سال گذشته در حضور وزراي فرهنگ و آموزش عالی و صنایع برگزار شد تنظیم گردیده است.
باید از معترضه هاي متعدد یا معترضه اجتناب کنیم . پس بهتر است بنویسیم :
این برنامه که در کمیسیون صنایع بررسی خواهد شد،بر اساس نتایج گرد همایی روساي مراکز آموزش عالی تنظیم شده است. این گردهمایی در آبان ماه سال گذشته با حضور وزیر فرهنگ وآموزش عالی و وزیر صنایع برگزار شده بود.
فعلهاي متوالی
کمیته فنی از 11 نفر متخصصدر زمینه حمل و نقل که تعدادي از آنان بازنشسته دولت هستندتشکیل شده است.
این اقدام به حفظ سرمایه هاي شرکت که بخشعمده آن را اموال غیر منقول تشکیل می دهد منجر می شود
باید،تا حد ممکن ،از آوردن دو یا چند فعل پشت سر هم در پایان جمله اجتناب کنیم.چنان که در بخش جملات مرکب هم گفتیم،بهتر است فعل اصلی (فعل جمله پیرو)را در صورت امکان به قبل از "که"موصول منتقل کنیم و جمله مرکب را با فعل جمله پایه به پایان ببریم. پس بهتر است بنویسیم:
کمیته فنی از 11 نفر متخصصدر امور حمل و نقل تشکیل شده است که تعدادي از آنان باز نشسته دولت اند/کمیته فنی متشکل از 11 متخصصدر امور حمل و نقل است که تعدادي از آنان بازنسشته دولت اند.
این اقدام منجربه حفظ سرمایه هاي شرکت می شود،که بخشعمده آن را اموال غیر منقول تشکیل می دهد.
واژه هاي هم معنی
با توجه شرایط سخت و دشوار کارگران شرکت در بندر لنگه ... ○
انتشار نشریه وزین ...راتبریک و تهنیت می گوییم. ○
از آنجا که تامین کادر نگهبانی کارخانه بسیار لازم و ضروري می باشد.... ○
باید از آوردن واژه هاي هم معنی بپرهیزیم تا تاثیر کلام از بین نرود.
پس در هر یک از نمونه هاي بالا،یکی از دو کلمه"سخت و دشوار"تبریک و تهنیت"،و "لازم و ضروري"زیادي است.
واژه هاي بیگانه احتراما"در پاسخ به سوال مطروحه جنابعالی معروض می دارد که روابط عمومی سازمان براي گرفتن ویزاي آقاي..بموقع اقدام نموده و پاسپورت را هم بموقع به هواپیمایی تحویل داده است و علت نرسیدن ایشان به افتتاحیه نمایشگاه هامبورگ کنسل شدن پرواز شرکت لوفت هانزا در روز چهارشنبه می باشد.
واژه هاي بیگانه را،اگر معادل مناسب و جا افتاده فارسی دارند ،نباید به کار ببریم.پس بهتر است بنویسیم:
با احترام،در پاسخ به سوال جنابعالی یه اطلاع می رسانم که روابط عمومی سازمان روادید آقاي...را بموقع تهیه کرده و گذر نامه را هم به موقع به هواپیمایی تحویل داده است ؛علت دیر رسیدن ایشان به نمایشگاه هامبورگ لغو شدن پرواز روز چهارشنبه هواپیمایی لوفت هانزا بوده است.
ترکیبهاي عربی
علیرغم، من جمله ، فی المثل،...
این ترکیبها بهتر است با حروف اضافه فارسی بیایند. پس بهتر است بنویسیم :
به رغمِ ،ازجمله، در مثلَ ( یا براي مثال).
مصدرهاي استن و هستن
این کارمندان باداشتن 5 سال سابقه کار هنوز آزمایشی هستند.
برخلاف نظرجنابعالی ، باید بگویم که همکار جدید ما، چنان که باید،بااین امور آشنا ست.
بهتر است تا حد ممکن از صیغه هاي مختلف "است" استفاده کنیم و"هست" رابراي تاکید نگه داریم. پس بهتر است بنویسیم :
این کارمندان با داشتن 5 سال سابقه کار هنوز آزمایشی اند.
برخلاف نظر جنابعالی، باید بگویم که همکار جدید ما،چنان که باید،با این امور آشنا هست.
توصیه هاي دستوري
عبارتهاي وصفی
اسناد را جعل کرده مقداري پول از صندوق گرفته و متواري گشتند. ○
لازم است کالاها را بازرسی کرده آنها را تحویل گرفته و به انبار ارسال دارید. ○
به این قبیل عبارتهایی که فعل آنها به جاي اینکه به یکی از صیغه هاي صرفی باشد،به صورت مفعولی می آید وجه وصفی یا عبارت وصفی می گویند.کاربرد این صورت در نثر امروزي درست نیست. بهتر است از صیغه هاي صرف فعل به طور کامل استفاده کنیم و عبارت وصفی به کار نبریم.
پس بهتراست بنویسیم :
اسناد را جعل کردند،مقداري پول از صندوق گرفتندو متواري شدند.
لازم است کالاها را بازرسی کنید، آنها را تحویل بگیریدو به انبار بفرستید.
استفاده از وجه وصفی در موارد زیر بجاست :
1.زمانی که در جمله در جایگاه صفت بیاید : نامه امضاء شده به دست متقاضی برسد، در این جمله مقصود این است که نامه به صورت امضاشده به دست متقاضی برسد، نه آنکه امضا ي شود و..
2.وقتی که فعل معین صیغه صرفی (ماضی نقلی یا ماضی بعید ) به قرینه حذف شده است: طرحهاي پیشنهادي در جلسه بررسی شده ،به تصویب رسیده و به بخشهاي مختلف ابلاغ شده است . (توضیح بیشتر در "حذف فعل" آمده به بخشهاي مختلف ابلاغ شده است.(توضیح بیشتردر "حذف فعل" آمده است .)
حذف فعل
دستخط جنابعالی زیارت و خشنودم ساخت. خطایی که در نامه هاي اداري به کرات دیده می شود، حذف بی رویه فعلها ،بخصوص صیغه هاي مختلف مصدر هاي "استن"و"کردن"و "شدن" است .البته حذف فعل اگر به قرینه باشد کاملا مجاز و حتی مطلوب است .
حذف به قرینه یعنی اینکه فعل مشترك چند جمله معطوف به یکدیگر را فقط در جمله آخر بیاوریم.مثلا می توانیم بنویسیم:
نامه را به حسابداري ارسال و پیگیري کنید. یا مثلا در مواردي که چند فعل معطوف به هم ماضی نقلی یا بعید باشد،صورتهاي مختلف "است" را میتوانیم فقط یک بار در پایان عبارت بیاوریم و درجاهاي دیگر به قرینه حذف کنیم:هزینه ها از محل اعتبار بند 4 پرداخت شده و به ثبت رسیده است.
اما حذف بدون قرینه مجاز نیست و باید از آن به شدت پرهیز کرد.نمی شود گفت مدارك را به دبیرخانه تحویل [کنید]و رسید دریافت کنید یا ،دستخط جنابعالی زیارت [ ساخت]و خشنودم ساخت. پس بهتر است بنویسیم:
مدارك را به دبیرخانه تحویل بدهید و رسید دریافت کنید/یا رسید بگیرید .
دستخط جنابعالی زیارت شد وخشنودم کرد.
در سال 71 تعداد 30 طرح پیشنهاد شده که از این تعداد 5 طرح به تصویب رسیده ونیز در سال یادشده قرارداد تهیه طرح جامع منعقد گردید. در ابتداي سال 72 نیز طرح جامع در دست تهیه بوده اند که فقط یکی از آنها در همان سال به تصویب می رسد.
باید مواظب باشیم افعالی که به هم عطف می کنیم از نظر زمان، شخص،و عدد همپایه باشند. پس باید بنویسیم:
در سال 71 سی طرح پیشنهاد شدکه از این تعداد پنج طرح به تصویب رسیدو نیز در همان سال قرارداد تهیه طرح جامع منعقد شد.در ابتداي سال 72 ، سه طرح جامع در دست تهیه بود که فقط یکی از آنها به تصویب رسید.
آمیختن مصدرهاي عربی بافعل فارسی
استعمال کردن دخانیات ممنوع است. ○
خواهشمند است مساعدت و بموقع در جلسه حاضر شوید. ○
" استعما ل"در عربی مصدر است و آوردن آن با مصدر "کردن" فارسی درست نیست. همچنین است مساعدت کردن، تسریع کردن و... اما اگر این کلمات عربی را به عنوان اسم به کار ببریم ، می توانیم آنها را با افعال معین فارسی بیامیزیم و فعل حاصل را صرف کنیم. پس باید بنویسیم:استعمال دخانیات ممنوع است .
خواهشمند است مساعدت کنید و بموقع در جلسه حاضر شوید.
نشانه مفعول بی واسطه
ابتکار شما در انتشار این نشریه می تواند در رشد تحقیقات نقش موثري داشته باشد را تحسین میکنم. ○
پرونده اي که دیروز تنظیم شده بود را فرستادم. ○
ما هم خوشحالیم که براي کارگاهتان مدیر جدیدي را پیدا کرده اید. ○
رادر صورتی که نشانه ي"مفعول صریح" باشد باید هر چه نزدیکتر به مفعول بیاید . بعد از فعل هرگز نباید را آورد. را به نوعی نشانه ي معرفه است.،بعد از اسم نکره (مثلا"ًمدیر جدیدي ")نیازي به آن نیست . پس باید بنویسیم :
ابتکار شما را در انتشار این نشریه ،که می تواند در رشد تحقیقات نقش مو ثري داشته باشد ،تحسین می کنم.
پرونده هایی را که دیروز تنظیم شده بود فرستادم.
ما هم خوشحالیم که براي کارگاهتان مدیر جدیدي پیدا کرده اید.
صفت مو نث متون مختلفه ،قوانین مصوبه،مفاهیم منسوخه،تحصیلات عالیه ،والده ي محترمه ،پرونده ي مختومه،نامه ي شریف ،قرارداد منعقده،سمینار مربوطه ،تلگرام واصله ،بدهی هاي معوقه،بانوي محترمه ،...
در عربی وقتی موصوف مو نث یا جمع غیر جاندار باشد صًفت آن "تاي تانًیث "می گیرد که علامت آن "ه"است .
در فارسی هم با آنکه قاعده تًذکیر و تانًیث نداریم ، متاًسفانه از این قاعده تقلید شده است (والده محترمه ،مفاهیم منسوخه). این تقلید گاهی حتی از قواعد عربی هم پیروي نمی کند ، یعنی همراه واژه هاي مفرد و مذکر عربی (قانون مصوبه ،حکم مربوطه )،یاواژه هاي فارسی (بانوي محترمه ،نامه شًریفه ،پرونده مربوطه )،یا واژه هاي ماًخوذ از زبانهاي بیگانه (تلگرام واصله ،سمینار مربوطه )به کار رفته است. در هر حال ، وجود این نوع ترکیبات در نوشته هاي فارسی نه تنها ضرورتی ندارد بلکه نوشته را به عریضه هاي
قدیمی شبیه می کند ،و باید تا جاي ممکن از آنها پرهیز کرد. پس خیلی بهتر است بنویسیم :
متون مختلف،قوانین مصوب ،مفاهیم منسوخ،تحصیلات عالی ،والده مًحترم ، پرونده مًختوم،نامه شریف ، قرارداد منعقد،سمینار مربوط،تلگرام واصل،بدهی معوق ،بانوي محترم،....
البته بعضی از این نوع ترکیبها آن قدر در فارسی جا افتاده اند که تغییر دادن آنها مشکل است و تغییر یافته آنها شاید همان معناي مورد نظر را نرساند. پسهمچنان می توانیم بنویسیم :
کاغذ باطله ،هیئت تحریریه،هیئت منصفه ،امور خارجه ،اداره نًقلیه ، قوه مًقننه،مکه معظمه،و.....
صورت مجهول
کاربرد صورت مجهول با استفاده از توسط،به وسیله ،ًو از سوي ،متاًسفانه اخیرابًسیار رواج یافته است:
این گزارش به وسیله دًایره روابط عمومی تهیه شده است .
ابتدا از سوی معاون اداری به حاضران خوشامد گفته شد.
پیمانکار خارجی توسط هیئت مدیره قبلی انتخاب شده است.
صورت مجهول البته کاربردهاي خاص خود را دارد و گاهی حتی نمی توان از آن اجتناب کرد ، مثلاًوقتی که فاعل یا عامل کاري معلوم نباشد یا خودمان عمدا نًخواهیم که معلوم باشد .
اما بسیاري از جمله بندي هاي مجهولی که در گزارشها و نوشته هاي خبري و اداري معمول شده است واقعاً غلط یا دست کم نابجاست ، و حتی گاهی خواننده را گرفتار ابهام می کند . مثلاًدر نمونه شًماره 2 در بالا ،معلوم نیست که خود معاون خیر مقدم گفته یا نماینده اي پیام او را به حاضران ابلاغ کرده است. درست این است که تا آنجا که میتوانیم از جمله بندیهاي معلوم و صریح استفاده کنیم.پس خیلی بهتر است که بنویسیم :
ابتدا معاون اداري به حاضران خوشامد گفت.پیمانکار خارجی را هیئت مدیره قبلی انتخاب کرده است.
تنوین
ناچارا،ًزباناً،تلگرافا،ًگاهاً،تلفنا،ًجاناً،مالاً،.....
استفاده از تنوین در آخر کلمات فارسی یا فرنگی جایز نیست . باید بنویسیم:
به ناچار (ناگزیر)،زبانی،تلگرافی،گاه،تلفنی،جانی،مالی،....
خوب است همین جا بگوییم که کاربرد واژه ها یی چون "دوما"ً،"سوماً"،"چهارماً" نیز غلط است زیرادوم ،سوم،چهارم...،علاوه بر
اینکه واژه هاي فارسی اند ،قید هم هستند و نیازي به پسوند قید ساز ندارند.
موصول و حرف ربط
سمیناري که روز گذشته به مناسبت هفته نیکو کاري از اول تا هشتم شهریور ماه ادامه دارد برگزار شد با سخنرانی نماینده ○
سازمان صلیب سرخ جهانی که حامل پیام رئیس صلیب سرخ بود شروع به کار کرد.
این گونه جملات گاه حتی خود نویسنده را به اشتباه می اندازد و تطابق نهاد و گزاره و فعل و فاعل و مرجع ضمیر و غیره را مختل می کند و سبب می شود که رشته کًلام از دست نویسنده و خواننده به در برود.
باید از آوردن بیش از دو موصول یا حرف ربط بپرهیزیم تا جمله ها آشفته ،نشوند.
گزارش بالا را(مثلاً)می توانیم به صورت زیر بنویسیم:
سمیناري که روز گذشته به مناسبت هفته نًیکو کاري – اول تا هشتم شهریور –برگزار شد با سخنان نماینده سازمان صلیب سرخ جهانی آغاز به کار کرد،در این سخنرانی پیام رییس این سازمان خوانده شد.
علامت جمع مراجعین ،مسافرین،مهندسین،کتب،مو لفین ،....
پیشنهادات،گزارشات،سفارشات،میادین،کارخانجات،سبزیجات،باغات،نمرا،دستورات،امتیازات،....
روحانیون،انقلابیون،...... بیشتر واژه هاي عربی را می شود با پسوتد هاي جمع فارسی جمع بست . ازجمع بستن واژه هاي فارسی و به ویژه واژه هاي بیگانه
به سیاق جمعهاي عربی بپرهیزید ،هر چند شایع باشند . پس بنویسید : مراجعان ،مسافران،مهندسان،کتابها؛مولفان،..... پیشنهادها،گزارشها،سفارشها،میدانها،کارخانه ها،سبزیها،باغها،نمره ها،دستورها،امتیازها،.... روحانیان،انقلابیها،.....
توصیه هاي نوشتاري
بهتر است همیشه در مواردي که از صحت املاي کلمه اي اطمینان نداریم به فرهنگ لغت مراجعه کنیم . در این بخش رایج ترین خطاهاي املایی و توصیه هایی در مورد رسم الخط کلمات ارائه شده است.اثنا عشري
املاي صحیح این ترکیب به معناي دوازده همین صورت است. پس باید بنویسیم :شیعه اثنا عشر (نه "شیعه اثنی عشري".است
این کلمه را جدا بنویسید مگر در مواردي که کلمه ي قبل از آن به "ا" یا"و" ختم شود که در این صورت الف "است"حذف می شود. پس بنویسید :عبارت است (نه عبارتست")،خوب است (نه "خوبست")،متمنی است (نه "متمنیست ") ، بدیهی است
(نه "بدیهیست" )، نیکوست (نه "نیکو است" )، دانا است (نه "دانا است")الله/اله
این دو کلمه دو تلفظ مختلف و دو املاي مختلف دارند.اغلب اوقات دیده می شود که بخصوص در اسم اشخاص الله را سهواً اله می نویسند. پسعبدالله درست است نه ((عبداله)).
این وآن"این" و"آن" جدا از کلمه بعد نوشته می شوند،مگر کلمات اینجا،آنجا،آنچه و آنکه که به همین صورت (پیوسته) نوشته می شوند.پس بنویسید:
آن جناب (نه "آنجناب")،آن مقام،این طور،در این صورت باسمه تعالی
این عبارت به همین صورت درست است نه به صورت "بسمه تعالی" بطیء
املاي این دو کلمه به همین صورت است و برخی به غلط آن را "بطئی" می نویسند و در نتیجه بر وزن "قطعی" تلفظ میکنند.در صورتی که به دنبال آن ((ي)) وحده یا نکره بیاید بطیئی نوشته و بر وزن ((لطیفی)) تلفظ می شود:رشد بطیء جمعیت؛تولید رشد
بطیئی داشته است.به این حرف اضافه را باید جدا نوشت مگر در کلمه بجز:به جاي آورند(نه "بجاي آورند")،به این کار(نه "باین کار")،به ازاي (نه "بازاي")،به خاطر،به موجب،.......
در مواردي که "به " صفت ساز است باید آن را پیوسته نوشت:بهوش(به معنی هشیار)،بجا(به معنی بموقع و مناسب)،بها این واژه فارسی به معناي "قیمت" است و در پایان همزه ندارد.پس باید نوشت بهاي کالا (نه "بهاء کالا ").بهاء کلمه عربی است به معناي " روشنایی " .بی" بی " معمولا جدا از کلمه بعد نوشته می شوند،مگر در مواردي مثل بیخود،بیهوده،بیعار،بیکار،بیزار،بیچاره،بیداد،بیراه،بینوا.پس بنویسید:بی قرار (نه " بیقرار ")،بی گناه،بی سوادر،بی حوصله،.........خلاُ اغلب این کلمه را به غلط "خلا "می نویسند.این کلمه وقتی " ي " میگیرد خلئی نوشته می شود. دوم/سوم این دو واژه فارسی اند و بدون تشدید " و" نوشته و خوانده می شوند.
سو ال اغلب این کلمه را به غلط "سئوال " می نویسند. شی ء
این کلمه را به اشتباه اغلب " شیئی " مینویسند.شیء وقتی " ي" نکره یا وحده می گیرد_مثلاً یک شیء-به این صورت نوشته- شیئی -و بر وزن " خیلی " تلفظ می شود.
صفر(رقم)
به دلیل مشابهت صفر و نقطه در خط فارسی،براي اجتناب از ابهام،بهتر است اعدادي را که به صفر ختم می شوند به صورت حرفی بنویسند.ط/ت
واژه هاي تالار،تراز (و ترکیبهاي آن،همتراز،تراز کردن،.....) تپیدن (و مشتقات آن،تپش،تپنده،.....)،غلتیدن (و مشتقات آن،غلتک،غلتان....)،تاس،تپانچه،تشت واژه هاي فارسی اند نه عربی،بنابراین بهتر است با حرف " ت" نوشته شوند نه " ط ". همچنین واژه هاي بلیت (که در اصل روسی است)،اتاق (که در اصل روسی است)،اتاق (که در اصل ترکی است)،اتو (که احتمالا روسی و شاید فارسی است)، باتري (که در اصل فرانسوي است )،باتلاق (که در اصل ترکی است )،چون عربی نیستند،بهتر است با" ت " نوشته شوند نه " ط ".غیر ذلک
این ترکیب عربی به معناي " جز این "و تقریبا به معنی " و غیره "است.املاي صحیح آن به همین شکل است و تلفظ آن هم غیر ذلک است (نه " غیره و ذلک " یا " غیر و ذلک ").
کلمات مرکب
کلمات مرکب چون نامبرده،بزرگداشت،نگهدار،مبارکباد و از این قبیل را باید سرهم نوشت و در مواردي که به صورت فعل یا ترکیبصفت و فعل می آیند در دو کلمه نوشته می شوند:بزرگداشت این روز.........
این روز را بزرگ داشت. نماینده نامبرده به ماُموریت اعزام شد.
در این صورتجلسه از نمایندگان نام برده شده است. که جدا از کلمه قبل نوشته می شود،مگر در بعضی از کلمات مرکب مثل بلکه،اینکه،آنکه. پس بنویسید:وقتی که،(نه " وقتیکه
")،هنگامی که،در صورتی که،به طوري که،.........
لازم الاتّباع این ترکیب یعنی " که پیروي از آن لازم است " و املا و تلفظ آن نیز به همین صورت است:دستور لازم الاتبّاع.
معتنی به این کلمه یعنی قابل اعتنا،مهم،هنگفت و املاي درست آن هم معتنی به است.بعضی به غلط آن را "متنابه " می نویسند و میخوانند.می را جدا از فعل بنویسید تا راحت تر خوانده شود:می شناسیم (نه "میشناسیم ")،می رود،می نویسند،...........
میلیون/میلیارد این کلمه رانبایدبه صورت "ملیون"و"ملیارد"نوشت.
وهله
این کلمه را به اشتباه گاهی "وحله"می نویسند.
"ه"غیرملفوظ
وقتی به کلمات مختوم به ه غیرملفوظ "ي" وحدت یامصدري یانکره اضافه می شود،این کلمات رابایدبه این صورت نوشت:نامه
اي(نه"نامه ئی "یا "نامه یی")،کارخانه اي.
هنگام جمع بستن این کلمات به "ان" یادرشکل مصدري آنها، "ه" پایانی به "گ" تبدیل می شود .پس
بنویسید:نمایندگان(نه"نماینده گان")،سرسپردگی (نه"سرسپرده گی")
کلماتی که به "ه" غیرملفوظ ختم می شوند،درحالت اضافه حتما بًایدهمزه بگیرند.پس بنویسید:
نامۀ مورخ .ِ..(نه"نامه مورخ"...)،برنامۀ اول توسعه(نه "برنامه اول توسعه").
"ه" ملفوظ
وقتی به کلمات مختوم به ه ملفوظ ،مثل فرمانده ،معتنی به،مشابه،"ي" وحدت یا مصدري یانکره اضافه می شوداین کلمات رابایدبه
این صورت نوشت:فرماندهی(نه"فرمانده اي")،معتنی بهی(نه"معتنی به اي")،موجهی(نه"موجه اي")،مشابهی (نه"مشابه اي")
کلمات مختوم به ه ملفوظ در حالت اضافه همزه نمی گیرد:فرمانده کل (نه "فرماندة کل")،بازده تولید(نه"بازدة تولید")،توجهشما(نه"توجۀ شما")همین
جدااز کلمۀ بعدنوشته می شود:همین طور(نه"همینطور")،همان گونه(نه"همانگونه")،...هیچ
جداازکلمۀ بعدنوشته می شود:هیچ کس (نه"هیچکس")،هیچ وقت(نه"هیچوقت")،... واژه هاوترکیبهاي نادرستواژه ها و ترکیبهاي نادرست
آنچه که
آنچه که در پی می آیدگزارشی است از... ○
آنچه راکه درفهرست مشخصشده بودسفارش دادیم. ○
آنچه یعنی "آن چیزي که"،بنابراین نیاز به یک"کۀ"دیگرندارد.پس بایدبنویسیم:
آنچه درپی می آیدگزارشی است از...
آنچه رادرفهرست مشخص شده بودسفارش دادیم.
استعفا دادن
این کلمه بافعل کردن به کارمی رود ونه دادن.پس به جاي آنکه بگوییم"استعفاداد"بایدبگوییم استعفاکرد.
استفاده بردن
کلمۀ استفاده بافعل کردن به کارمی رود ونه بردن.پس به جاي "کارکنان اِین اداره ازبیانات جنابعالی استفادة بسیاربردند"بایدنوشت:
کارکنان این اداره ازبیانات جنابعالی بهرة بسیاربردند/بسیاراستفاده کردند.
اقشار
"اقشار"جمع قشرنیست؛جمع قشردرعربی قشوراست.درفارسی بایدبگوییم:قشرها.
اقلاً/اکثراً
درعربی کلمات اقل و اکثرتنوین نمی گیرند.بهتراست به جاي "اقلا "ًلااقل یادست کم وبه جاي "اکثرا"ًبیشتریاغالبایًااغلب رابه
کاربرد.پس به جاي "کارکنان اکثراًازاضافه کاري شانه خالی می کنند"،بایدبنویسیم:
اغلب/بیشترکارکنان ازاضافه کاري شانه خالی می کنند.
بااین وجود
باوجوداین یعنی "بااین همه"،"مع هذا"،ومنظور این است که "بااینکه چنین چیزي هست".ولی "بااین وجود"اصلا چًنین معنایی
نداردواستعمال آن به این معنی ها غلط است.
بازدهی
بازده معادلی است که براي "راندمان"فرانسوي وضع شده است.بعضی به جاي این کلمه از کلمه "بازدهی"استفاده می کنند که
درست نیست.پس به جاي "بازدهی کارخانه"باید بنویسیم ؛بازده کارخانه.
برعلیه
علیه یعنی "براو"پس "برعلیه" می شود"بربراو"که مسلماً غلط است.پس به جاي "برعلیه اواقدام کردند"بایدبنویسیم:
علیه او اقدام کردند.(وچه بهترکه بنویسیم،برضداواقدام کردند.)
پیاده کردن
براي پیاده کردن این طرح نیازبه عده اي کارگر فصلی داریم. ○
هیئت مدیره درنظردارداین برنامه راابتدا درواحدمرکزي پیاده کند. ○
این ترکیب غلط است."طرح"یا"برنامه"برچیزي سوارنیست که ازآن پیاده شود!به جاي پیاده کردن می شودازترکیب هاي درستی
مثل اجراکردن یاعملی کردن استفاده کرد.پس بایدبنویسیم:
براي اجراي (یاعملی کردن)این طرح نیازبه عده اي کارگرفصلی داریم.
هیئت مدیره در نظردارداین برنامه راابتدا درواحدمرکزي اجراکند.
چون...لذا/گرچه...اما
چون بودجه کافی نبود،لذااجراي برنامه به تعویق افتاد. ○
گرچه کارمندمنظمی نیست،اماکارش رابلداست. ○
دراین ترکیبها یکی ازدوکلمه زیادي است."چون"یا"گرچه"به تنهایی در بخش اول بیان علت می کند،پس نیازي به "لذا"یا"اما"در بخش دوم نیست. اگر"چون"و"گرچه"راازبخش اول حذف کنیم،"لذا"و"اما"برجاي خود می مانند.پس بایدبنویسیم:
گرچه کارمندمنظمی نیست،کارش رابلداست/کارمندمنظمی نیست،اماکارش رابلداست.
بودجه کافی نبود،لذااجراي برنامه به تعویق افتاد/چون بودجه کافی نبود،اجراي برنامه به تعویق افتاد.
خودکفا
این واحد تولیدي در آینده نزدیک خودکفاخواهدشد. ○
خودکفایی که در سالهاي اخیر ساخته و متداول شده است،ترکیب درستی است اما "خودکفا"مسلماً غلط است و بایدازبه کاربردن
آن پرهیزکرد.به جاي این دو اصطلاح می توان خودبسندگی و خودبسنده یابهتر،خودبسایی وخودبسا رابه کاربرد.پس بایدبنویسیم:
این واحد...خودبسنده/خودبساخواهدشد.
داشتن
مروري خواهیم داشت بر فعالیتهاي یکسالۀ...
ترکیبهاي ناهنجارونادرستی که به تازگی بامصدر"داشتن"ساخته و باب شده است گرته برداري مستقیم اززبانهاي بیگانه است؛بایدازترکیبهاي چون "گفتگوداشتن"،"نگاهی داشتن"،و"مروري داشتن"وازاین قبیل به شدت پرهیزکرد.پس بایدبنویسیم:
فعالیت هاي یکساله ي ... را مرورخواهیم کرد .
دایمی
دایم درفارسی صفت یا قیداست ولازم نسیت "ي" صفت ساز به آن بیافزاییم.
پس به جاي "نماینده ي دایمی "درست ترآن است که بنویسیم :نماینده ي دایم .
درب
"درب" فارسی نیست.حتی درعربی هم معنی "در" نمی دهد.به این ترتیب "درب" راآهسته ببندید"غلط است.پس "درب"راهیچ وقت نباید به جاي دربه کاربرد .
دررابطه با / دراین رابطه
سخنرانی ایشان دررابطه بابهره وري خواهدبود. ·
دررابطه با محاسبه حق الزحمه ي این افرادبایدبگویم که... ·
دراین رابطه به مشارکت بیشتري نیازداریم. ·
بهتراست ازکاربرد این ترکیبهابه جاي درباره ي ، درخصوص ،دراین مورد ،ودراین زمینه بپرهیزیم. به جایش می توانیم بنویسیم :سخنرانی ایشان درباره ي بهره وري خواهدبود.
درمورد محاسبه ي حق الزحمه ي این افراد باید بگویم که ....دراین زمینه (یا مورد ) به مشارکت بیشتري نیازداریم.
درراستاي
درراستاي تقویت بنیه ي مالی شرکت تصمیم گرفته شدکه ... ·
این اقدام درراستاي نیل به اهداف مرکز صورت گرفته است . ·کاربرد این ترکیب به جاي به منظوریا براي غلط است.باید بنویسیم :
به منظور تقویت بنیه ي مالی شرکت ...این اقدام براي نیل به اهداف مرکز صورت گرفته است .
سن ... سالگی
درعبارت "درسن ... سالگی " که به کرات به کارمی رودبایدیکی از دوکلمه " سن " یا "سالگی"راحذف کرد. پس به جاي "درسن 15 سالگی "
. بایدبنویسیم :در 15 سالگی یا درسن 15
فوق الذکر
این ترکیب غلط است چون جزء اول این نوع ترکیبها بایدصفت باشدنه اسم ،به جاي آن بایدگفت :مذکور،پیشگفته ،یا حتی سابق الذکر.
گرام
"گرام" غلط است،بایدگفت گرامی .
لازم به ذکر است /لازم به توضیح است
این ترکیب ها غلط است ،چون لازم بودن حرف اضافه "به "نمی گیرد. نمی گوییم:"لازم به صندلی است" . می گوییم : صندلی لازم است .
پس درست این است که بنویسیم : این تذکر لازم است / این توضیح لازم است / گفتنی است /بایدگفت.
مثمرثمر/ مفیدفایده
مثمریعنی "ثمردهنده" ومفید هم یعنی "فایده دار"، بنابراین این نوع ترکیبات "حشوقبیح"است .درست این است که بنویسیم:ثمربخش
/سودبخش/مفید.
معرف حضور
این ترکیب غلط است،باید گفت معروف حضور ،یعنی چیزي یا کسی که معرفی شده وبراي شما آشناست :
اعضاي این هیئت معروف حضور (نه معرف حضور)شما هستند.(اصلا"چرا نگوییم با اعضاي این هیئت آشناییدیا اعضاي این هیئت را میشناسید؟)
ممهور
این کلمه ي جعلی به معناي "مهرشده "به کارمی رود. مهرکلمه ي فارسی است واینجا به تبعیت ازشیوه ي اسم مفعول عربی ساخته شدهاست .باید گفت مهرکرده یا مهرشده یا مهرخورده .
نشانگر / نمایانگر
این دو ترکیب رااخیرا"به معناي "نشان دهنده "به کارمی برند وغلط است.پسوند "گر"به معناي "سازنده "و"کننده "است وهمراه اسم می آید مثل آهنگر،بازیگر،پژوهشگر.دراین معنا بایدهمان نشان دهنده یا مبین رابه کاربرد.
نظرات کاربرد این واژه غلط است ،چون نظردرعربی به "ات"جمع بسته نمی شود.باید بنویسیم :نظرها یا آرا .به همین ترتیب ،"اثرات "،ثمرات"و"خطرات" هم درست نیست .
نقطه نظر
این ترکیب غلط است .بایدبنویسیم :دیدگاه ،نظرگاه ،طرزتلقی.
نوین نوصفت است وبنابراین "ین"نسبت نمی گیرد .همان نو/جدید/تازه براي انتقال معنی کافی است.
همیاري این ترکیب غلط است وبه جاي آن بایدهمان یاري راآورد. اگرهم مقصودهمکاري است که خوب ، بایدهمکاري را آورد.
کاربرد نادرست واژه ها و ترکیبها
اعلام / اعلان
علام به معنی " آگاه کردن " و " خبر دادن " است :
لطفا وصول مدارك پیوست را به دبیرخانه اعلام فرمایید .
اعلان به معنی " علنی کردن " و " آشکار کردن " است :
اعلان نتایج این مسابقه , قبل از انتشار در روزنامه , کار درستی نبود .
اکثر / اکثریت
اکثر یعنی " بیشتر " یا " بیشترین " و اکثریت یعنی " کمیت بیشتر " ( در مقابل اقلیت ) .
پس می توان گفت : با خروج برخی از اعضا , جلسه هیئت مدیره از اکثریت افتاد . اما نمی توان گفت : " اکثریت اعضا جلسه هیئت مدیره را ترك کردند . " درست آن است که بنویسیم : اکثر اعضا جلسه ...
انتساب / انتصاب
این دو کلمه را نباید با هم اشتباه کرد . انتساب به معنی " نسبت داشتن " و " مرتبط بودن " است :
انتساب این موفقیت به آن واحد خلاف عدالت است .
انتصاب به معناي " گماشتن " و " نصب کردن " است .
انتصاب جنابعالی را به این سمت تبریک می گویم .
انتظار رفتن
این فعل مرکب تقریبا به معنی " امید رفتن " یا " امید بودن " است و باید در مواردي به کار برود که آنچه در پی می آید , حقا مطلوب باشد
. در موارد دیگر باید به جاي این فعل از احتمال رفتن , بیم رفتن , ... استفاده کرد . پس به جاي : " انتظار می رود که با این روند شرکت به زودي ورشکست شود " باید بنویسیم : بیم آن می رود / احتمال می رود که ... انجام
این کلمه به معناي " پایان " است که در ترکیبات فعلی متعددي به کار می رود , مانند به انجام رسیدن , انجام دادن , انجام گرفتن , انجام یافتن , انجام شدن , انجام پذیرفتن که در تمام آنها انجام معناي پایان را حفظ کرده است .
اما ترکیبات و جمله هایی چون " انجام وظیفه " و " انجام این کار دشوار است " درست نیست و به جاي آنها باید نوشت : انجام دادن وظیفه ( یا بهتر , اداي وظیفه ) و انجام دادن این کار دشوار است .برخوردار بودن
متاسفانه آشپزخانه این بیمارستان از وضعیت بهداشتی نامطلوبی برخوردار است . ○
واحد برش این کارخانه از بالاترین رقم ضایعات برخوردار است . ○
استفاده از ترکیب برخوردار بودن ( به جاي داشتن ) _ اگر اصولا ضرورتی داشته باشد _ فقط در مورد امور خوب و خیر مناسبت دارد . مثلا
می شود گفت که : فلانی از روحیه خوبی برخوردار است یا این هتل از چشم انداز زیبایی برخوردار است . هرچند در همین موارد هم بهتر است بگوییم فلانی روحیه خوبی دارد یا این هتل چشم انداز زیبایی دارد .
در هرحال , کاربرد برخوردار بودن در مورد اموري که جاي تاسف داشته باشد اصلا معقول نیست . پس بهتر است بنویسیم :
متاسفانه آشپزخانه این بیمارستان وضعیت بهداشتی نامطلوبی دارد / متاسفانه آشپزخانه این بیمارستان وضعیت بهداشتی مطلوبی ندارد .
واحد برش این کارخانه بیشترین ضایعات را تولید می کند / بیشترین ضایعات این کارخانه مربوط به واحد برش است .
بها دادن
بها به معناي قیمت است و بها دادن یعنی " قیمت را پرداختن " . اما در کاربردي که این ترکیب اخیرا پیدا کرده است , و ترجمه لفظ به لفظ از زبان خارجی است , معناي معادل " اهمیت دادن " را براي آن قائل شده اند که درست نیست .
پس به جاي اینکه بنویسیم : " در ساختار تشکیلاتی این سازمان به تخصص کم بها داده شده است " باید بنویسیم :
در ساختار تشکیلاتی این سازمان به تخصص اهمیت کمی داده شده است / براي تخصص اهمیت کمی قائل شده اند / تخصص مهم شمرده
نشده است / قدر تخصص چنان که باید شناخته نشده است .
ملاحظه می کنید که در فارسی امکانات متعددي براي بیان این مفهوم و اجتناب از کاربرد این ترکیب نادرست وجود دارد .
پیرامون / در پیرامون
پیرامون به معناي : " اطراف و حوالی " است . اخیرا باب شده که پیرامون را به جاي درباره یا در مورد به کار می برند که درست نیست ." در پیرامون مسئله اي بحث کردن " فقط به معناي این است که درباره حواشی آن صحبت شده و نه خود مسئله . پس به جاي اینکه بنویسیم :
" در این جلسه پیرامون بخشنامه اخیر گفتگو شد " باید بنویسیم :
در این جلسه درباره بخشنامه اخیر گفتگو شد .
تسویه حساب / تصفیه حساب
تسویه حساب , یعنی " مساوي کردن " و " همسطح کردن " , " ایجاد موازنه در حساب " : گزارش تسویه حساب شرکت به پیوست تقدیم می شود .
تصفیه حساب , یعنی " پاك کردن حساب " , " پرداخت حساب " و اینکه دیگر کسی طلبکار نباشد : گواهی تصفیه حساب ایشان قبلا ارسال شده است .
تقدیر / قدردانی
تقدیر در عربی معانی متعددي دارد که یکی از آنها یعنی " سرنوشت " یا " قضا و قدر " در فارسی نیز مصطلح است .
کاربرد ترکیباتی چون " تقدیر کردن " به جاي قدردانی کردن و نیز " قابل تقدیر" به جاي قابل تحسین یا تمجید و نیز "تقدیرنامه" به جاي تشویق نامه صحیح نیست و بهتر است از به کار بردن آنها خودداري شود.
تلگراف/تلگرام
تلگراف عمل ارسال تلگرام است که در فارسی صرف هم می شود: دیروز تلگراف کردم.
تلگرام متنی است که به دست گیرنده می رسد: تلگرام شما دریافت شد.
البته در فارسی تلگراف سهوا بًه هر دو معنی به کار رفته است که اشکالی هم ندارد.
جهت
جهت ثبت نام به ادارة رفاه مراجعه کنند. ... ○
جهت آشنا کردن کارکنان با دستگاههاي جدید ... ○
کاربرد جهت یا به جهت به جاي برايِ یا به منظورِ البته غلط نیست اما هیچ مزیتی بر آنها ندارد و فقط لحن نوشته را بیهوده "اداري" می کند. پس بهتر است بنویسیم:
... براي ثبت نام به ادارة رفاه مراجعه کنند.
به منظورِ آشنا کردن کارکنان با دستگاههاي جدید ...
چنان که/ چنانچه
چنان که یعنی "به طوري که"، "همان طور که":
چنان که اطلاع دارید، این واحد از سال ...
چنانچه قید تأکید است و معمولاً پس از "اگر" براي تأکید می آید:
اگر چنانچه موافقید، قبل از تعطیلات نوروز به اطلاع کارکنان برسانید.
اما "اگر" معمولاً از عبارت شرطی حذف می شود و چنانچه به تنهائی می آید:
چنانچه با این یشنهاد موافقید، آن را در جلسۀ هیئت مدیره مطرح خواهم کرد.
دعوي/ دعوا
دعوي یعنی "ادعا": این دعوي اِیشان پذیرفتنی نیست.
دعوا یعنی دادخواهی و مشاجره: براي حل این دعوا به مراجع قضایی مراجعه کردند.
روی ه
این کلمه در عربی به معنی "اندیشۀ توأم با دقت و کاوش و ژرف نگري" است. اخیرا اًین کلمه به غلط به جاي روش به کار می رود. پس به
جاي: "اقدامات مزکور بر طبق روی ۀ معمول انجام گرفته است" باید بنویسیم:
اقدامات مذکور بر طبق روش معمول انجام گرفته است.
البته در ترکیباتی چون اقدامات بی روی ه، مخارج بی روی ه، رشد بی روی ه و امثال آنها، چنانچه مقصود از بی روی ه نااندیشیده باشد، کاربرد آن درست است.
روی ه در ترکیبی چون روی ۀ قضایی چنان جا افتاده است که چاره اي جز پذیرفتن آن نیست.
صواب/ثواب
ثواب اسم است، به معنی "پاداش" و معمولاً "پاداشِ کار نیک در آن جهان". این کار ثواب دارد.
صواب صفت است، یعنی "صحیح"، "درست"، "مناسب"، "بجا". این کار صواب است؛ بنا به صوابدید ایشان...
ضرب الاجل
ضرب الاجل به معناي "تعیین زمان براي اجراي کار" است. کاربرد این عبارت به معنی "پایان زمان معین" یا "سررسید" درست نیست و در این موارد باید به جاي آن گفت مهلت.
عاجل/آجل
عاجل از اسم مصدر عجله می آید و به معنی "فوري" است: اقدام عاجل.
آجل یعنی "آتی"، "بعد از این"، "آینده": پیشرفتهاي آجل در مذاکرات.
فراز
کاربد این کلمه به معنی "بیانات مهم" یا "سخنان برگزیده" که اخیراً باب شده به کلی غلط است و کلا نًیازي به استفاده از آن نیست.
قابل ملاحظه/قابل توجه
کاربرد این تعابیر به جاي بسیار، فراوان، زیاد، هنگفت، کلان، سنگین، معتنی به، سرشار، عمده و جز اینها درست نیست. پس به جاي: "افراد فوق در طول مدت خدمت خود به پیشرفتهاي قابل ملاحظه اي دست یافته اند" بهتر است بنویسیم: افراد فوق در طول مدت خدمت خود به پیشرفتهاي زیادي دست یافته اند.
کاندید/کاندیدا
کاندید واژه اي است فرانسوي به معناي "ساده دل"، "معصوم"، اما واژة فرانسويِ کاندیدا به معناي "داوطلب" یا "نامزد" است. پس به جاي:
"ده نفر کاندید نمایندگی شدند" باید بنویسیم:
ده نفر کاندیداي نمایندگی شدند.
لفظ "کاندیداتوري" هم در هیچ زبانی مستعمل نیست و باید به جاي آن لفظ داوطلبی یا نامزدي را به کار برد.
گذاردن/گزاردن
گذاردن به معنی "ِنهادن" یا "وضع کردن" است: بنیانگذار، قانونگذار، سیاستگذار، پایه گذار.
گزاردن به معنی "انجام دادن" یا "ادا کردن" است: کارگزار، خدمتگزار، نمازگزار، سپاسگزار، برگزار.
متعد د/معدود
گاهی، به دلیل عدم اطلاع از معناي درست این دو کلمه، آنها را به اشتباه به جاي هم به کار می برند.
متعدد یعنی "بسیار"، "فراوان"، یا "مختلف":
اقلام مورد نیاز در نامه هاي متعدد از آن اداره درخواست شده است.
معدود به معناي "اندك"، "انگشت شمار" است:
داوطلبان معدودي به آن اداره مراجعه کرده اند (مقصود این است که تعدادشان زیاد نبوده است).
محذور/محظور
محذور یعنی "مانع"،بنابراین می توانیم مثلا بًنویسیم :محذور اخلاقی ،یابنده محذور دارم.
محذور یعنی "ممنوع"،"|حرام":فلان اقدام محظور است.
م عظَم /م ع ظَّم
معظم (بروزن مِحکم)یعنی"بزرگ"ومعمولاًدروصف اشیاءبه کار می رود:
ساختمان معظم،کتابخانۀ معظم
معظمّ(بروزن منظمّ)یعنی "بزرگ داشته شده"ودروصف اشخاص به کار می رود :علماي معظمّ،مقام معظّم.....
مکفی
این کلمه درعربی به معناي "خوشگذرانی "است .استفاده از این کلمه به جاي کافی یا بسنده غلط است .باید بنویسیم شمارا با حقوق کافی
(نه مکفی")استخدام می کنیم.
موافقت /توافق
موافقت یعنی "پذیرش یا تأیید پیشنهاد یا نظر دیگري"(که ممکن است یکجانبه باشد):
پیرو موافقت جنابعالی ،تسهیلات لازم دراختیار ایشان گذاشته شد.
توافق یعنی"رضایت یاتأیید متقابل دوشخصیادوطرف"(که همیشه دوجانبه است):
کاربردنادرست کلمات وترکیبات 55
بنا به توافق قبلی باآن سازمان ،ازاین پس کارشناسان ماهم درجلسات ماهانه شرکت خواهند کرد.
نرخ
این کلمه که ترجمۀ"ریِت"انگلیسی است ودر زبان انگلیسی معانی مِتعددي دارد،متأسفانه درفارسی درجاي نادرست به کار می رود.نرخ در فارسی معناي مشخصی دارد وبهتر است آن را چنان که باب شده به معناي میزان،درصد،سرعت،یاآهنگ به کار نبریم.به جاي "نرخ رشد بیکاري"می توانیم بنویسیم:آهنگ رشد بیکاري.
نقایص/نواقص
پرونده را پس از تکمیل نقایص به کارگزینی ارسال کنید."
نقایص جمع نقیصه است به معناي"عیب واشکال".پس "تکمیل نقایص"صحیح نیست ،چون به معنی "کامل کردن عیوب "خواهد بود .
نواقص جمع ناقصه است به معنی "ناتمام وناکامل ".پس اشکالی نداردکه بگوییم تکمیل نواقص.درهر صورت بهتر است بنویسیم :
پرونده را پس از رفع (یا برطرف کردن)نقایص/نواقص به کارگزینی بفرستید.
فهرست مذکور را پس از تکمیل نواقص به این اداره بفرستید.
نشانه گذاري (سجاوندها)
استفاد ه درست وبجا از نشانه هایی مثل نقطه ،ویرگول وغیره (که به آنها نشانه هاي سجاوندي هم می گویند )درست به اندازه رعایت قواعد نگارش در امرتفهیم مطالب لازم ومهم است.کاربرد این نشانه ها درایران سابقه چندانی ندارد ودراصل از اروپاییان گرفته شده است ،به همین دلیل بعضی هنوز هم خیلی کم این نشانه هارا به کار می برند وبعضی چنان بی رویه از آنها استفاده می کنند که بدتر خواننده را به زحمت می اندازند .شناخت کارکرد نشانه ها سبب می شود که آنها را درست وبجا به کار ببریم.
نحوه تنظیم نامه هاي اداري
تااینجاازاصول نوشتن نامه هاي اداري گفتیم .،ازمسائل مربوط به نثرواملاونکات فنی ورسم الخط وتقسیم بندي محتواي نامه ها.دراین بخش پیشنهادهایی براي تنظیم این نامه هاارایه می کنیم.
پاراگراف بندي
هدف ازتقسیم یک نامه یاگزارش به چندپاراگراف یا بند،کمک به تفکیک مطالب درذهن خواننده است
تاموضوع راسریعتروآسانتردریابد.پاراگرافهابایدهرکدام به تنهایی تمام وکامل باشندودرعین حال باپاراگراف بعدي پیوندبخورند.گاه هرپاراگراف به بیان مطلبی اختصاص می یابدوگاه پاراگرافی شرح وبسط پاراگراف قبلی است.
به هرحال ،درنامه هاي اداري ،هرگاه مراداعلام چندمطلب مجزاباشد،بایدهرمطلب حتما"دریک پاراگراف مستقل بیان شودوتمام جملات این پاراگراف درخدمت همان مطلب اصلی باشند.البته درمواردخیلی مفصل ،بهتراست حتی یک مطلب راهم به دویاچندپاراگراف تقسیم کنیم.
جناب آقاي .................
مدیرمحترم مجله ......................
پاراگراف اول
(اعلام وصول)
عطف به نامه شماره .............. مورخ ............. وصول نسخه هاي اهدایی مجله ............ را اعلام
می کنم.ازلطف شمامتشکرم وابتکارهمکاران شمارادرانتشارچنین نشریه ارزنده اي می ستایم.امیدوارم
درادامه این اقدام شایسته فرهنگی استوارباشید.
پاراگراف دوم
(پاسخ به تقاضاي همکاري)
در موردهمکاري این موسسه با آن نشریه ،به اطلاعتان می رسانم که موضوع درآخرین جلسه هیئت
مدیره موسسه مطرح شده وطی نامه اي ازکارشناسان موسسه خواسته شده است که زمینه هاي ممکن
براي این همکاري را پیشنهادکنند.چکیده این پیشنهادها،پس ازبررسی،به اطلاعتان خواهدرسید.
پاراگراف سوم
(درخواست اشتراك)
درپایان ،ازآنجاکه مطالب نشریه شمادربخشهاي اقتصادي واجتماعی براي عموم کارشناسان
مامفیدخواهدبود،هیئت مدیره مایل است که این نشریه به طورمرتب براي تمام نمایندگیهاي موسسه
درمراکزاستانهاارسال شود.فتوکپی فرم اشتراك یکساله ورسیدبانکی حق اشتراك به پیوست تقدیم
می شود.
بااحترام
مدیرعامل
هرپاراگراف (مثل همین )بایددرسطراولش قدري تورفتگی داشته باشدتابایک نظربه عنوان یک واحدمشخص
شود،مگرپاراگراف اول که نیاز به تورفتگی ندارد. شکل ظاهري فقط دریک روي کاغذبنویسید.
بین سطرهافاصله معقولی قائل شویدتانامه راحت ترخوانده شود.
دردوطرف صفحه حاشیه مناسبی درنظربگیریدتااگرنامه براي نگهداري درپرونده سوراخ می شود،متن آن آسیب نبیند.
تاریخ وشماره نامه رادرطرف چپ بالاي صفحه بنویسید.
نامه هارابراي نگهداري درپرونده همیشه ازطرف راست سوراخ کنیدتاطرف چپ آنهابه طرف بیرون قراربگیرد.،به این ترتیب باورق زدن پرونده می توانیدشماره وتاریخ موردنظرتان را(که درطرف چپ نوشته شده است)سریعتروآسانترپیداکنید.
توجه کنید!
شماره وتاریخ نامه هاي لاتین ،برعکس نامه هاي فارسی،درطرف راست بالاي صفحه می آید،وشایدبه همین مناسبت است که این نامه هاازطرف چپ سوراخ می شوندودرکلاسورهایی که درکشورمابه نام کارخانه سازنده اش به " زونکن "معروف اندوازچپ (مثل کتابهاي لاتین)بازمی شوندقرارمی گیرند.
به این ترتیب،کلاسورهاي موجوددربازار،ومتاسفانه حتی آنهایی که درایران تولیدمی شوند،فقط مناسب نامه هاي لاتین اند.راه حلی که براي رفع این اشکال می توان پیشنهادکرداین است که ازکلاسورهاي موجود" سروته " استفاده کنیم. طبعا اًین نحوة استفاده نیز خالی از اشکال نیست : باید برچسب عطف کلاسور را هم سر و ته بچسبانیم ؛ اهرم باز کننده هم در بالا قرار خواهد گرفت. راه بهترش این است که کلاسورهاي مناسب بایگانی نامه هاي فارسی سفارش بدهیم. (عجیب است که به رغم یک قرن سابقه بایگانی و با وجود این همه صنعتگر و تولید کننده مبتکر ، هنوز هیچ فکري دراین باره نشده است.)
فرستنده توجه کنید که حتی اگر امضاي شما شامل نام و نام خانوادگیتان هم هست ، باز هم باید این کلمات را مستقل از امضایتان در زیر نامه بیاورید.
اگر نامه کاملا اداري است ، باید سمت یا پست سازمانی نویسنده هم در زیر نامش ذکر شود.
فرم قدیمی "اینجانب محمد رضایی فرزند ... " فقط مناسب عریضه هاي شخصی است. بهتر است حتی در این عریضه ها هم از این شکل اجتناب کنید، یعنی درخواست خود را مطرح کنید و نام و مشخصاتتان را در پایان بیاورید.
اگر " سربرگ " کاغذي که روي آن می نویسید شامل نشانی اداره یا شرکت شما نیست ، یا اگر روي کاغذ معمولی براي سازمانی نامه می نویسید ، فراموش نکنید که باید حتماً نشانی پستی و اگر لازم می دانید شمارة تلفن خودتان را در زیر نامه بیاورید. توجه کنید که نشانی فرستنده در روي پاکت کافی نیست ، چون ممکن است نامۀ شما با پاکت نگهداري نشود یا پاکت آن گم شود.
گیرنده
نامه هاي اداري همه به یکسان " اداري" نیستند. عنوان بندي ، تعارفات ، و لحن یک نامه بستگی به موقعیت و یا روابط نویسنده و مخاطب دارد. به این ترتیب ممکن است نامه اي "اداري و کاملا رسمی" و نامه دیگري "اداري و دوستانه" باشد.
در نامه هایی که به اشخاصی غیر از مقامات و کارکنان سازمانهاي دولتی یا سازمانهاي غیر دولتی بزرگ و معروف می نویسید ، بهتر است نشانی مخاطب را هم در بالاي نامه بیاورید. در این صورت اگر به مکاتبۀ مجدد با این افراد نیاز داشته باشید می توانید نشانیشان را هم روي همان نسخه اي که براي خودتان نگه داشته اید فوراً پیدا کنید.
تعارفها و تشریفات از به کاربردن کلمه ها و عبارتهاي تعارف آمیز و تشریفاتی قدیمی و زاید ("حضرت آقاي" ، "محضر مبارك" ، و از این قبیل) بپرهیزید . بهتر است تعارفات و "عرض ادب" هاي معمولی را هم تا جاي ممکن به حداقل برسانید. شروع نامه با کلمۀ سلام یا عبارت "با سلام" ، بخصوص در نامه هاي خیلی رسمی ، البته اجباري نیست ، اما در بسیاري از موارد لحن نامه را صمیمانه می کند و می تواند نشانی از ادب و فروتنی نویسنده باشد. اگر نامه را خطاب به مقامی یا شخصیتی می نویسید و می خواهید که لحن نامه مؤدبانه تر باشد ، می توانید آن را چنین شروع کنید:
با احترام ... یا با سلام و احترام...
در هر حال هیچ وقت نامه را با کلمۀ "محترماً " ، که خیلی هم شایع شده است ، شروع نکنید - مگر اینکه بخواهید به مخاطب یادآوري کنید که خودتان شخصمحترمی هستید! اگر اصرار دارید که کلمۀ تنوین دار به کار ببرید ، دست کم بنویسید احتراما.ً یکی از اَشکالِ معقول براي بسیاري از نامه ها این است که نامه را بدون تعارف یا فقط با عبارت با سلام شروع کنید و با احترام را در آخر نامه قبل از اسم و امضا یتان بیاورید .اگر با مخاطب نامه سابقه انس و الفتی هم دارید می توانید قبل از امضا بنویسید :با ارادت و احترام .
عنوان گیرنده
اگر گیرنده ي نامه ي شما یک سازمان اداري یا بخشی از آن باشد ، یعنی شخصی از آن باشد ، یعنی شخص یا مقام خاصی را در نظر نداشته باشید ،باید نام کامل همان سازمان یا بخش را به عنوان قرار بدهید :
وزارت ارشاد اسلامی شرکت بین المللی اکتشاف اداره کل مطبو عات داخلی بخش روابط عمومی
اگر نامه را خطاب به مسئول یا مدیر یک سازمان اداري می نویسید که نامش را نمی دانید ، یا حتی میدانید ولی با شخص خودش کاري ندارید ، می توانید از چنین عنوانهایی استفاده کنید:
سازمان انرژي خورشیدي اداره آموزش و پرورش ناحیه ي ...
مدیر کل محترم بهره برداري رئیس محترم آموزش و پرورش متوسطه
عنوان هایی مثل ریاست محترم ،معاونت محترم ،مدیریت عامل شرکت ، فرماندهی محترم و ....از این قبیل را به کار نبرید ، چون از لحاظ معنایی غلط است . ریاست یعنی رئیس بودن و معاونت یعنی معاون بودن ؛پس نباید از آنها به جاي رئیس و معاون استفاده کرد.
البته کاربرد (مثلا)معاونت یا مدیریت به معناي تشکیلات زیر نظر معاون یا مدیر جایز است و اشکالی ندارد .به این مثال ها توجه کنید :
دانشگاه فرهنگ و هنر وزارت صنایع
دفتر ریاست معاونت برنامه ریزي
جناب آقاي
(یعنی مخاطب در حوزه ي این معاونت کار می کند .)
در مواردي که لازم است یا می خواهیم که نامه را خطاب به خود اشخاص بنویسیم (که عموما چًنین است )،مودبانه تر آن است
که جلو اسم همه (نه فقط براي مقامات بالادست ) سر کار خانم یا جناب آقاي بیاوریم .
مگر آنکه بخواهیم لحن نامه خیلی خشک و رسمی – مثلا ابلاغیه یا احضاریه – با شد.
شروع متن
اگر نامه در پاسخ به نامه اي نوشته نمی شود ،معمول و منطقی است که شروع آن چنین باشد :
در مورد صدور مجوز براي خرید اتو موبیلهاي جدید ،به اطلاع می رسانم که در تاریخ ....- درپاسخ به (یا عطف به )نامه ي 991...
اگر نامه به پیرویک نامه ي قبلی (که هنوز جواب آن نرسیده است )نوشته می شود ، معمولاً آن را چنین شروع می کنیم :
در مورد بررسی طرح شما،به اطلاع می رسانم که....... /6/ ....پیرو نامه ي 892 /ف مورخ ..
(بدهی است که شماره و تاریخ و موضوع مربوط به نامه ي قبلی خود نویسنده است .)
جناب آقاي .........................
معان محترم اجرایی موسسه ..........................
با احترام ،بازگشت به نامه ي شماره ............مورخ .....................جنابعالی ،مطالب زیر را به همان ترتیب
سوالات مطرح شده به اطلاع می رسانم:
0.بنا به دلایلی که در نامه ي مورخ ............این مرکز ارائه شد ، گردش کار آیین نامه ي مزبور ایجاب می کرد که یک کمیته ي فنی دائمی تشکیل شود ، و به همین منظور قرار داد ي با افراد ذي صلاح منعقد شد . با این همه خواهشمند است یک بار دیگر بند 6 این ایین نامه را بررسی بفرمایید و نتیجه را در زودتریت زمان ممکن به این دبیرخانه بفرستید .
0.خواهشمند است نقشه ها را تا تاریخ ........................به این مرکز بازگردانید .
0.چنان که تلفنی به آگاهیتان رسید ،فهرست نام کارکنانی که در دوره کامپیوتر شرکت کرده اند ارسال شود تا در صدور احکام جدید براي آنها تسریع شود.
0.از حدود 2 سال که این مرکز سیاست کامپیوتري کردن بخشهاي تخصصی را در پیش گرفته ،به اموزش کارکنان بسیاري از واحدها کمک کرده است .
0.در مورد بند آخر ،ریز اقلام مورد نیازي که خریداري شده است به پیوست در 12 برگ ارسال می شود.
از جنابعالی به خاطر همکاري صمیمانه تان تشکر می کنم.
با احترام و آرزوي توفیق
مدیر عامل مرکز ...........
*نمونه تقریبا اصلاح شده یکنامه اداري *
